سیستم‌های دنده‌ای در خودروها و ماشین‌آلات مختلف، دارای قطعات فلزی متحرک بسیار زیادی است که در تماس با یکدیگر قرار گرفته‌اند. برخورد و حرکت این قطعات بر روی یکدیگر باعث به‌وجودآمدن گرما در نتیجه اصطکاک و فرسودگی خواهد شد. روغن دنده روان‌کننده‌ای است که برای استفاده در گیربکس‌ها، گیربکس‌های دستی، دیفرانسیل‌ها، جعبه‌های انتقال و ... تولید شده‌اند. یک روغن دنده به گیربکس کمک می‌کند تا بهترین عملکرد را از خودش نشان دهد.
پیشنهاد مطالعه: انواع گریس
از مهم‌ترین مزایای استفاده از چنین روان‌کننده‌هایی می‌توان به محافظت هرچه بیشتر از اجزای داخلی حیاتی در سیستم دنده‌ها اشاره کرد. بدین صورت گیربکس‌ها می‌توانند از خودشان در برابر سایش و آسیب‌های حرارتی مختلف، مقاومت نشان دهند. درصورتی‌که از روغن‌های دنده به‌خوبی استفاده نشود، باید منتظر بروز خوردگی‌ها، خراشیدگی‌ها، سوراخ شدن‌ها و شکست‌های مختلف باشید. همین عوامل می‌توانند به‌سادگی عملکرد خودرو را تهدید کرده و نیاز به تعمیرات بسیار هزینه‌بری باشند.
از جمله مهم‌ترین سؤالاتی که برای مصرف‌کنندگان به وجود می‌آید این است که از کجا فهمیم که از کدام روغن دنده باید استفاده کرد؟ در پاسخ باید اشاره کرد که هر روغن دنده‌ای که در بازار وجود دارد، به همراه خود یک دفترچه راهنما دارد که مالک خودرو می‌تواند آن را مطالعه کند. در این دفترچه راهنما مشخصات سیستم دنده ذکر شده است که از یک خودرو تا خودروی دیگر متفاوت خواهد بود. به یاد داشته باشید که استفاده از یک روغن دنده نامناسب می‌تواند باعث کاهش عملکرد و آسیب به قطعات داخلی خودرو شما شود.
مؤسسه نفت امریکا روغن دنده‌ها را بر اساس عملکرد کلی آن‌ها درجه‌بندی کرده است. از مهم‌ترین و رایج‌ترین روغن‌موتورهای درجه‌بندی شده موجود در بازار می‌توان به GL-4 و GL-5 اشاره کرد. اکثریت‌قریب‌به‌اتفاق خودروها به روغن دنده GL-4 احتیاج خواهند داشت. در این میان خودروهای سنگین یا با کارایی بالا، مانند کامیون‌ها و یا خودروهای اسپرت، ممکن است به روغن دنده GL-5 نیاز داشته باشند.
همان‌طور که تا بدین جا نیز متوجه شده‌اید، استفاده از روغن دنده اشتباه و یا نامناسب می‌تواند خسارات زیادی را به همراه داشته باشد. ازاین‌رو باید در زمان انتخاب یک روغن دنده، به عوامل بسیار مهمی توجه داشته باشد. در ابتدا نیاز است تا دفترچه راهنما روغن موردنظر خود را مطالعه کنید. از سوی دیگر باید به عواملی همچون دردسترس‌بودن، شرایط عملیاتی، برند تولیدکننده روغن دنده و ... توجه کنید. در کنار این عوامل، فاکتورهای مهمی دیگری وجود دارد که در انتخاب یک روغن دنده مناسب، تأثیرگذار خواهند بود و در این مقاله از اروند شهاب به آپن می‌پردازیم:
ویسکوزیته برای روغن‌های دنده به ضخامت لایه موردنظر بین سطوح در حال حرکت در یک سرعت و بار معین، اشاره دارد. انتخاب درجه ویسکوزیته مناسب، معمولاً بسیار ساده خواهد بود. ویسکوزیته روغن باعث می‌شود که تمام مکانیزم داخل ماشین‌آلات، به‌درستی روان کاری شده و جریان روغن در هر قسمت و هر جز، به‌صورت مناسب وجود داشته باشد. بدین صورت اصطکاک بین قطعات کاهش بسیار زیادی پیدا کرده در نتیجه سایش و فرسودگی از بین خواهد رفت.
مواد افزودنی که در چنین روغن‌هایی به کار گرفته می‌شود می‌توانند بر روی ویژگی‌های کلیدی آن‌ها تأثیرگذار باشند. به‌صورت کلی این مواد افزودنی ترکیبات آلی یا معنی هستند که به‌صورت جامد در روغن حل شده و یا در آن معلق هستند. بسته به نوع دستگاه و خودرو، مواد افزودنی موجود در روغن دنده بین 0.1 تا 30 درصد از حجم روغن را به خود اختصاص می‌دهند. از مهم‌ترین مواد افزودنی می‌توان به جلوگیری از خوردگی، جلوگیری از تشکیل کف، جلوگیری از ترکیب‌شدن با آب و ... اشاره کرد.
روغن‌پایه این روان‌کننده‌ها، باید باتوجه‌به شرایط عملیاتی، نوع دنده و عوامل دیگر انتخاب شود. امروزه به‌صورت کلی دو نوع روغن اساسی و پایه وجود دارد: روغن معدنی و روغن مصنوعی. روغن‌های معدنی کیفیت بالایی داشته و بیشتر عملکرد مناسبی دارند. این مدل از روغن‌ها دارای ضرایب فشار – ویسکوزیته بالاتری از روغن‌های مصنوعی بوده و کاربرد مناسبی دارند. بااین‌وجود شرایطی وجود دارد که استفاده از روغن‌های مصنوعی را ضروری تر کرده است.
روغن‌های پایه مصنوعی مقاومت ذاتی بیشتری در برابر اکسیداسیون و تخریب‌های حرارتی دارند و برای کاربردهایی با دمای عملیاتی بالاتر، ترجیح داده می‌شوند. ازاین‌رو استفاده از آن برای فواصل زمانی سرویس‌های طولانی تر، مناسب‌تر کرده است.
زمان تعویض روغن‌های دنده، در دفترچه راهنمای آن ذکر شده است. بااین‌وجود اگر به‌صورت عادی از خودرو خود استفاده می‌کنید، باید روغن دنده آن را هر 48000 تا 80000 کیلومتر یکبار، برای گیربکس‌های اتوماتیک و هر 96000 تا 16000 کیلومتر یکبار برای گیربکس‌های دستی، تعویض کنید. درصورتی‌که خودرو شما دارای گیربکس دستی است و در شرایط سخت محیطی قرار دارد، لازم است تا روغن دنده آن را هر 24000 کیلومتر یکبار عوض کنید.
اگر شما هم می‌خواهید بدانید که چه زمانی نیاز است تا روغن دنده خودرو و یا ماشین‌آلات خود را تعویض کنید، نیاز است تا به نحوه عملکرد گیربکس خود توجه کنید. سعی کنید متوجه شوید که آیا گیربکس خود می‌لغزد و یا ضربه می‌زند؟ آیا بوی عجیب سوزش یا صداهای ناهنجاری و یا ساییدگی قطعات را می‌شنوید یا خیر. هر یکی از این علائم و نشانه‌ها، می‌تواند نشان‌دهنده این باشد که زمان تعویض روغن دنده فرارسیده است.
البته شما باید مراقب نشتی روغن نیز باشید و در صورت بروز هرگونه نشتی، هرچه سریع‌تر نسبت به تعویض آن اقدام کنید. یکی دیگر از نشانه‌های مهم فرارسیدن زمان تعویض روغن دنده، تیره شدن رنگ روغن خواهد بود. این تیرگی نشان از آلوده شدن روغن داشته و به شما گوشزد می‌کند که روغن دنده خود را تعویض کنید.
سیستم گیربکس اتوماتیک از مهم ترین قسمت های خودرو است. این سیستم با روغن دنده عملکرد بهتری دارد و طول عمر آن نیز افزایش می یابد. روغن دنده به عنوان یکی از روغن های مهم برای عملکرد مناسب این سیستم است. تنها استفاده از روغن گیربکس برای عملکرد مفید این سیستم کافی نیست، بلکه این روغن باید طی بازه های زمانی مختلفی چک شود. سنجش سطح روغن گیربکس یک روش مناسبی است تا از نبود روغن اطلاع یابید. اما این سنجش سطح روغن در سیستم های دستی و اتوماتیک متفاوت است.
سیستم های دستیکه فاقد میله اندازه گیری هستند، نیز روش ساده ای وجود دارد. خودرو شما باید در یک سطح صاف پارک شود و با کمک یک جک قسمت جلو و عقب خودرو را بالا ببرید. به قسمتی که پیچ فیلر و گیربکس قرار دارد بروید و با کمک یک آچار مخصوصی پیچ را باز کنید. نگاهی به داخل گیربکس بیندازید، روغن مخزن باید پایین تر از سوراخ فیلر باشد. حتی می‌توانید با کمک انگشت اندازه آن را متوجه شوید. در صورت کم بودن روغن می توانید مقداری روغن به آن اضافه کنید.
از میل گیج برای این بررسی استفاده می کنند. باید خودرو را کمی حرکت دهید تا دمای روغن به دمای عادی برسد در نتیجه خودرو باید در یک سطح صاف قرار بگیرد. اهرم تعویض دنده باید در تمام وضعیت ها باشد، زیرا با این کار مبدل گشتاور و سیستم هیدرولیکی پر از روغن می شوند. در نتیجه اهرم را در وضعیت خلاص قرار دهید. البته برای جلوگیری از آلودگی روغن ابتدا آلودگی های اطراف گیج و مخزن را پاک کنید. سطح روغن باید در یک حد مشخص و روی علامت HOT قرار بگیرد. چنانچه سطح روغن از این علامت پایین تر باشد، پس نیاز به اضافه کردن روغن دارد.
یکی از مایعات مهم در خودروها و ماشین‌آلات، روغن دنده است. این روان‌کننده می‌تواند از برخورد هرچه بیشتر قطعات فلزی متحرک در گیربکس‌ها، جعبه‌دنده‌ها، دیفرانسیل‌ها و ... جلوگیری کرده و باعث افزایش طول عمر آن‌ها شود. درصورتی‌که روغن دنده را به‌موقع تعویض نکنید، قطعات گیربکس با یکدیگر برخورد کرده و همین امر موجب ساییدگی و فرسودگی آن‌ها خواهد شد. اگر شما هم قصد دارید تا روغن دنده خود را تعویض کنید، باید علاوه بر مطالعه دفترچه راهنما روغن، ویسکوزیته، مواد افزودنی، روغن‌پایه و ... آن را هم چک کنید.
